Καταδολίευση του Πρόδρομου Μάρκογλου

Απο την εφημερίδα Καθημερινή

Η Καβάλα στις μυλόπετρες της αγοράς Μια κοινωνική τοιχογραφία της πόλης του ’60 την εποχή της κρίσης των καπνών

Του Γιωργου Κορδομενιδη*

Πρόδρομος Χ। Μάρκογλου

Καταδολίευση
εκδ। Κέδρος -σελ.157

Στην περίπτωση του Πρόδρομου Χ. Μάρκογλου (γενν. Καβάλα, 1935) επιβεβαιώνεται η άποψη ότι κάθε συγγραφέας, όσα βιβλία κι αν γράψει στη ζωή του, ουσιαστικά γράφει ένα και μοναδικό βιβλίο. Είτε επιλέγει την αφαιρετική γλώσσα της ποίησης είτε τη σχετική άνεση που παρέχει η πεζογραφία, από την πρώτη του ποιητική συλλογή «Εγκλειστοι» (1962) μέχρι το πρόσφατο μυθιστόρημά του «Καταδολίευση», αναφέρεται, κατά περίπτωση από διαφορετική οπτική, στη στενών οριζόντων ασφυκτική ζωή της ελληνικής επαρχίας πριν από μισό αιώνα, με τα συλλογικά οράματα, τα ατομικά όνειρα, τις διαψεύσεις των κοινωνικών και των προσωπικών προσδοκιών.
Μάλιστα, ο Μάρκογλου κάνει κάτι ακόμη πιο σαφές: τρία χρόνια μετά την έκδοση των «Σπαραγμάτων» (1997, κρατικό βραβείο διηγήματος 1998) αρχίζει να γράφει τη συνέχειά τους, το μυθιστόρημα «Καταδολίευση», που όμως βγήκε μόλις στα τέλη του 2006. Η δράση εκτυλίσσεται στην ίδια σχεδόν περίοδο, αρχές δεκαετίας του 1960, μια μεταιχμιακή εποχή για την πόλη, όταν οι νέες τεχνολογίες στην επεξεργασία του καπνού και –κυρίως– η προσθήκη του φίλτρου στα τσιγάρα αλλά και η στροφή των ξένων καπνοβιομηχανιών προς ποικιλίες που καλλιεργούνταν στην τότε Ανατολική Ευρώπη, προκάλεσαν δεινό πλήγμα στην οικονομική ζωή της Καβάλας και η πρώην εργατούπολη μετατράπηκε ραγδαία σε αστικό πρώτα, διοικητικό - μεταπρατικό κέντρο επειτα, που ωθούσε το εργατικό δυναμικό της στη μετανάστευση.

Η άρχουσα τάξη
Αυτή τη φορά ο συγγραφέας, προκειμένου να μιλήσει για το πώς συντρίβονται οι ζωές των ανθρώπων στις μυλόπετρες των νόμων της αγοράς, του αθέμιτου και αλόγιστου ανταγωνισμού και του αχαλίνωτου πλουτισμού, αλλάζει οπτική γωνία και επιλέγει αφηγηματικούς ήρωες από την άρχουσα τάξη της πόλης και του καιρού εκείνου.
Στο προσκήνιο, ένας δαιμόνιος επιχειρηματίας, πρόεδρος του Συλλόγου Καπνεμπόρων, φανατικός αντικομμουνιστής, που υποδέχεται διαδοχικά τους διευθυντές αγορών μιας αμερικανικής καπνοβιομηχανίας και τους παραλήπτες καπνού μιας σοβιετικής εταιρείας. Στον χρόνο που μεσολαβεί μεταξύ των δύο αυτών συνεργασιών με τους ανθρώπους των τότε «υπερδυνάμεων», μικρές φέτες από τις ζωές προσώπων που ορισμένα τα ξέρουμε ήδη από τα «Σπαράγματα» σκιαγραφούν με αδρές γραμμές το οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής. Πρόκειται: για τον άσωτο γιο ενός παλιού καπνέμπορου και την ανύπαντρη αδελφή του στα πρόθυρα της οικονομικής καταστροφής· για τον διευθυντή τοπικού καταστήματος τράπεζας που εκμεταλλεύεται τις δυσκολίες πελατών της τράπεζας με σκοπό να εξυπηρετήσει τοκογλυφικά και άλλα συμφέροντα· έναν μεγαλοδικηγόρο που καταφέρνει να «κρατάει τα μπόσικα» και να προφυλάσσει ποικιλοτρόπως τους πελάτες του, καθώς και τον αριβίστα και φιλόδοξο βοηθό του· μια «ατυχήσασα» τραπεζική υπάλληλο, που έχασε στη θάλασσα τον νεανικό της έρωτα κι αφέθηκε κατόπιν σε ποικίλες εξαρτήσεις και «προστασίες».
Από ιστορία σε ιστορία θίγονται και μια σειρά από άλλα θέματα: η προσφυγιά του ’22, η εξόντωση των Εβραίων της Καβάλας και η τύχη των περιουσιών τους, οι σχέσεις των καπνάδων με τους συνδικαλιστές, τα πλούσια σε τύρφη κοιτάσματα της περιοχής...
Η πολύχρονη θητεία του Μάρκογλου στην ποίηση αλλά και η συγγραφική του ιδιοσυγκρασία του εξασφαλίζουν οικονομημένη αφήγηση, χωρίς αυτονόητες λεπτομέρειες μα με αφαιρετικότητα που κινητοποιεί τη φαντασία του αναγνώστης· κι ακόμη λιτή, χαμηλόφωνη γλώσσα που υποβάλλει αλλά δεν εκμαιεύει το συναίσθημα.
Μια πεζογραφία όπως αυτή του Μάρκογλου, χωρίς άσους κρυμμένους στο μανίκι και ανατροπές, με «σχηματικές» ίσως ταξινομήσεις των ανθρώπων και των συμπεριφορών τους, θα μπορούσε εύκολα όσο και άδικα να χαρακτηριστεί παλιομοδίτικη. Αλλά είναι μια πεζογραφία ατμοσφαιρική, που αναπλάθει πειστικά έναν κόσμο δύσοσμο και παθολογικό πλην υπαρκτό.


* Ο Γιώργος Κορδομενίδης είναι εκδότης-διευθυντής του λογοτεχνικού περιοδικού «Εντευκτήριο»