Sunday, February 17, 2008

Μαυρόπουλος-Αθηνάκης, Παράδοση Ανευ Ορων

Παρόλο που δεν συνηθίζω να αναρτώ κριτικές για βιβλία που δεν διάβασα εγώ ή η παρέα μου, ωστόσο το κείμενο του Δημήτρη Αθηνάκη για το βιβλίο του Λευτέρη Μαυρόπουλου «Το άλλο μισό μου πορτοκάλι» με ιντριγκάρισε να παραβιάσω τους εσωτερικούς κανονισμούς αυτού του μπλόγκ.
Επειδή όμως συμφωνώ με τις σεμνές επιλογές-κριτικές του μπλόγκερ Δημήτρη Αθηνάκη, τολμώ να πώ ότι το παρακάτω κείμενο με έπεισε πως το νέο πόνημα του Μαυρόπουλου αξίζει της αναδημοσίευσης άνευ όρων.
Απολαύστε το

Το Κατοικίδιο

το άλλο μισό μου πορτοκάλι - λευτέρης μαυρόπουλος

Του Δημήτρη Αθηνάκη


12 02 2008


Ο Λευτέρης Μαυρόπουλος, μετά από τρία μυθιστορήματα, επιστρέφει με το «Άλλο μισό μου πορτοκάλι» για να ταράξει τα νερά της συλλογικής μνήμης και να προσδώσει καινούρια οπτική στην αντίληψη του μίσους και της αγάπης, όχι βέβαια από τη γωνία των καθημερινών, τετριμμένων ή μη σχέσεων, αλλά από αυτήν της ιστορίας, του χρόνου και της εξέλιξης. Είναι μια συγγραφική προσπάθεια αναζήτησης του πώς το (πολιτικό, κοινωνικό) μίσος του σήμερα δεν είναι κομήτης ξαφνικά εμφανιζόμενος, αλλά κουβαλά πάνω του, πρώτα απ’ όλα την ίδια την αγάπη και, φυσικά, όλο το βαρύ παρελθόν του, όλα όσα το συναποτελούν και το έχουν μέχρι σήμερα διαμορφώσει.
Όχημα της αφήγησης αποτελεί ο κατατρεγμός των αγροτών και των εργατών από τη χούντα του Μεταξά μέχρι αυτήν των συνταγματαρχών. Με αναφορές στους αγώνες των καπνεργατών της Θεσσαλονίκης –άνοιξη του 1936-, στις σκληρές διώξεις του μεταξικού καθεστώτος, του παρακράτους των χρόνων που μεσολάβησαν μέχρι τη δικτατορία του ’67, καθώς και με την επαναφορά του φασιστικού καθεστώτος, ο Μαυρόπουλος σκιαγραφεί με μάτι διεισδυτικό την ελληνική ιστορία του μίσους, που πάντα φαίνεται να πηγάζει απ’ την αγάπη σε τούτο το μυθιστόρημα.
Ο Μιχάλης, πολύτεκνος πατέρας από ένα χωριό της Μακεδονίας, συμμετέχει στους αγώνες των καπνεργατών της Θεσσαλονίκης, προσπαθώντας να παράλληλα να ξεσηκώσει τους συγχωριανούς του προς αυτή την κατεύθυνση. Μέσα από μια σειρά διώξεων και εκδικήσεων, οδηγείται, γνωστή ιστορία, στη δολοφονία του απ’ το κράτος και τους βοηθούς του. Ο μεγάλος του γιος, ο Κυριάκος, αποφασίζει να αναλάβει δράση εναντίον των δολοφόνων του πατέρα του, στο όνομα του οποίου έχει τάξει τη ζωή του. Η κατάληξη, δυστυχώς, είναι η ίδια. Ο Μιχάλης, όμως, έχει ακόμα πολλούς εκδικητές αφήσει πίσω του. Εκδικητές που φτάνουν να ανασυστήσουν την τρομοκρατία, οποιασδήποτε μορφής, του σήμερα. Ή του πολύ πρόσφατου χθες…
Ο μικρότερος γιος του, αυτός που η μητέρα του ήθελε να «ρίξει» στη διάρκεια της εγκυμοσύνης εξαιτίας οικονομικών κυρίως λόγων, είναι αυτός που πήρε το όνομα και μαζί τη χάρη του πατέρα του. Φυγαδευμένος από τον παπά του χωριού, φτάνει στην Αθήνα μετά από κάποια χρόνια στην Άνδρο, και αναλαμβάνει δράση. Μια δράση που ξεκινά τον κύκλο του αίματος, αλλά δεν τελειώνει μ’ αυτόν, τον Μιχάλη. Μεσούσης της δικτατορίας, έρχονται οι επίλοιποι γιοι του Μιχάλη, του πατέρα, να συνεχίσουν την «ιστορία», κάτι που γίνεται αντιληπτό εξαίφνης απ’ τον αναγνώστη.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος έχει να κάνει, τεχνικά, με αυτό που αφήνουν οι «εκδικητές» ως υπογραφή των φόνων που διαπράττουν. Αρχικά, το μισό πορτοκάλι είναι αυτό που τα μέλη της οικογένειας έτρωγαν κάθε μέρα στο σπίτι τους, στο χωριό της Μακεδονίας. Ωστόσο, ο συγγραφέας το χρησιμοποιεί ως ένα στοιχεία συμβολικό για να αποδώσει αυτόν που λείπει απ’ την οικογένεια και δεν έφαγε το μισό πορτοκάλι που του αναλογούσε, αυτόν ή αυτούς που κάτι μένει πίσω να τους ενώσει και πάλι. Το πώς και το πού φαίνεται να μην έχει καμία σημασία.
Επίσης, πολλές περιγραφές από την πρόσφατη πολιτική ιστορία αλλά και τον τρόπο ζωής στην ελληνική επαρχία κυρίως, μπορεί να βρει κανείς διαβάζοντας το «Άλλο μισό μου πορτοκάλι». Με επιρροές απ’ τη ρεαλιστική παράδοση και την ηθογραφία, ο Λευτέρης Μαυρόπουλος, με μια γλώσσα δοσμένη πάντα με τρόπο που εκφράζει και περιγράφει απόλυτα αυτόν που τη φέρει μέσα στο κείμενο, ανασυνθέτει τα διάσπαρτα κομμάτια ενός τμήματος της Ιστορίας που πέρασε «το κατώφλι του τρόμου», όχι χωρίς απώλειες, όχι χωρίς τα λάθη και τις υπερβολές που, εξ ορισμού ωστόσο, κρύβει η ίδια η Ιστορία.
Η γραμμική, άλλοτε τριτοπρόσωπη και άλλοτε πρωτοπρόσωπη, αφήγηση είναι η λογοτεχνική τεχνική του συγγραφέα, ο οποίος τη χειρίζεται κατά τρόπο εν γένει αντισταθμιστικό προς την παρέκκλιση, κάποιες φορές, προς την απλοποίηση των κινήτρων που αποδίδει στις πράξεις των ηρώων του, ή προς τον αυστηρό περιορισμό της ουσίας των καταστάσεων «μόνο έτσι ή μόνο αλλιώς».
Φαίνεται, επιπλέον, να αποτελεί ο Μαυρόπουλος θιασώτη της μαρξικής ρήσης ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, τη δεύτερη φορά ως φάρσα, με τη φάρσα να αποτελεί την πεμπτουσία της ειρωνείας και συνάμα την αναπόφευκτη (παρ)ουσία των αιτίων και των αποτελεσμάτων.
Ο Μαυρόπουλος δεν θέλει, κατά τα φαινόμενα, να δικαιολογήσει την εκδίκηση, τον κύκλο του αίματος ή το ασίγαστο μίσος που τρέφει τις καρδιές και μαζί τις πράξεις αυτών που «έπαθαν». Θέλει, όμως, να τα εξηγήσει όλα αυτά. Θέλει να βρει την άκρη του νήματος και να μπει για λίγο στη θέση της ίδιας της Ιστορίας, της ρίζας των ενοχών των «οχημάτων» της. Παρουσιάζεται, με το «Άλλο μισό μου πορτοκάλι», ως ο συγγραφέας του μανιφέστου εναντίον του μίσους που εκπηγάζει απ’ την ιδιοτέλεια, απ’ τις, οικογενειακές ή άλλες, καταστροφές και απ’ την αυτοδικία που έχει έρεισμα στις προσωπικές διαφορές, θέλοντας να τα συνδέσει όλα αυτά με τη συλλογική συνείδηση, αλλά και – γιατί όχι;-, με το συλλογικό ασυνείδητο.
Αν η σύγχρονη (ελληνική) λογοτεχνία προσπαθεί να φωτίσει τα τμήματα εκείνα της Ιστορίας που έχουν άμεση συνάφεια με τις προσωπικές εμμονές, τις ψυχογραφικές αναπαραστάσεις ατόμων με τρόπο λες και υπάρχουν εκ παρθενογενέσεως, ο Λευτέρης Μαυρόπουλος παραδίδει ένα μυθιστόρημα που ξεπερνά τα όρια του προσωπικού, μετέρχεται το πλαίσιο του κοινωνικού και σπάει, τελικά, τα σύνορα του παρόντος, ως καθρέφτη του παρελθόντος, χωρίς να αφήσει τα σπασμένα κομμάτια να χαθούν, ως άλλη αστρόσκονη, στο σύμπαν της γενικότητας και της αοριστίας.
Άλλωστε, η επανασυγκόλληση δεν χρειάζεται μόνο στέρεα κόλλα, χρειάζεται και την ανάγκη να ξαναδείς μέσα από καθρέφτες• να μη φοβηθείς να κοιτάξεις πίσω…

Friday, February 8, 2008

Η Γοητεία της Διασποράς

Ενα βιβλίο που ακουμπάει σε χαρακτήρες αλλά και σε μνήμες της βαρειάς ιστορικής Αλεξάνδρειας είναι το μυθιστόρημα του Δημήτρη Στεφανάκη με τίτλο ¨Μέρες Αλεξάνδρειας" απο το εκδοτικό οίκο Πατάκη।

Απο την ανάγνωση του εύπεπτου, τρυφερού, περιηγητικού λόγου του συγγραφέα αποδεικνύεται πως ένα βιβλίο μπορεί να είναι ευανάγνωστο για τους κριτικούς και για τους απλούς καθημερινούς αναγώστες।

Επιλέγω τη συνέντευξη του συγγραφέα Δημήτρη Στεφανάκη στη Λώρη Κέζα, επειδή έχει ένα παραιτέρω επεξηγηματικό λόγο για τους βιβλιόφιλους αναγνώστες του μπλόγκ μας।

Απολαύστε την।

Το Κατοικίδιο



ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Η γοητεία της Διασποράς

Η άνοδος και η πτώση μιας οικογένειας καπνοβιομηχάνων της Αλεξάνδρειας

ΛΩΡΗ ΚΕΖΑ
Με το τέταρτο μυθιστόρημά του, ένα είδος οικογενειακής σάγκα, ο Δημήτρης Στεφανάκης κατορθώνει να συγκινήσει το κοινό αλλά και τους κριτικούς। Γεννημένος το 1961, γνωστός ως μεταφραστής σημαντικών συγγραφέων, ο Δημήτρης Στεφανάκης εξηγεί τα πώς και τα γιατί του νέου βιβλίου του.

- Τι ήταν αυτό που σας προσείλκυσε στον ελληνισμό της Αλεξάνδρειας ώστε να αφιερώσετε εκεί το μυθιστόρημά σας;
«Θα έλεγα ότι το μυθιστόρημά μου είναι αφιερωμένο σε όλους τους λαούς της Διασποράς, των οποίων η αγαστή συνύπαρξη καλλιέργησε το πνεύμα του διεθνισμού στις γοητευτικές μητροπόλεις της Ανατολικής Μεσογείου, με δεσπόζουσα την Αλεξάνδρεια. Η μυθιστορηματική ανάπλαση της πόλης, βέβαια, περνάει αναγκαστικά από το ελληνικό παροικιακό στοιχείο που κυριάρχησε στην αλεξανδρινή σκηνή του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα. Είναι συγκινητική η αφοσίωση αυτών των ανθρώπων στη γενέθλια πόλη τους. Κάθε φορά που κοιτάζω Αλεξανδρινό στα μάτια, νομίζω πως, μέσα σε αυτά, καθρεφτίζεται ακόμη ένα κομμάτι από τον ουρανό της Αλεξάνδρειας».
- Θεωρείτε το βιβλίο σας «ιστορικό μυθιστόρημα», δεδομένου ότι παραθέτει πολλά γεγονότα από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ως την ανάληψη εξουσίας από τον Νάσερ;
«Στη μυθιστορηματική τοιχογραφία όπου επιχείρησα να συνθέσω τα ιστορικά γεγονότα τα οποία παρατίθενται αποτελούν ένα είδος προοπτικής, το φόντο μιας καθημερινότητας που εκτυλίσσεται ανεξάρτητα από την επίσημη ιστορία. Στην ουσία το μυθιστόρημα είναι - και πρέπει να είναι - η περιπέτεια του απλού ανθρώπου, και όχι της κάστας των ημιθέων που μονοπωλούν τη συλλογική μνήμη. Ακόμη και αν κάποιο ιστορικό πρόσωπο εντάσσεται σε μυθιστορηματικό καμβά, υπάγεται πια στη δικαιοσύνη της μυθοπλασίας που αποδεικνύεται αμείλικτη για όλους. Με αυτή την έννοια το μυθιστόρημά μου είναι "ιστορικό", στον βαθμό που είναι και "ερωτικό", "πολιτικό", "αστικό"».
- Ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα των ηθών της εποχής η πραγματοποίηση όλων των ερωτικών ονείρων των ηρώων σας; Εστω και στα κρυφά όλοι απολαμβάνουν αυτό που επιθύμησαν.
Ο Δημήτρης Στεφανάκης
«Δεν υπάρχει μυθιστοριογράφος που να μπορεί να ισχυριστεί πως ανακτά την ιστορική αλήθεια για λογαριασμό των ηρώων του. Και γιατί να το κάνει, άλλωστε; Τα ήθη είναι κοινωνικές συμβάσεις που συνεχώς καταστρατηγούνται. Η ανθρώπινη ψυχή αποδεικνύεται αμετανόητος παραβάτης και ο ανατόμος της πρέπει, είτε το θέλει είτε όχι, να φωτίσει την σκιασμένη πραγματικότητα των παθών. Τα πάθη αυτά είναι, σαν να λέμε, το απόκρυφο ευαγγέλιο κάθε εποχής. Οποιος τα αγνοήσει, εμμένοντας στην επίσημη ηθική, μένει απλώς με την εντύπωση μιας προσυμφωνημένης πραγματικότητας άοσμης και συχνά αδιάφορης».
- Πόσο καλά μπορείτε να περιγράψετε μια πόλη και μια εποχή που δεν έχετε ζήσει;
«Εξαρτάται πόσο πολύ αγαπάς αυτή την πόλη ή την εποχή που περιγράφεις, πόσο σε σαγηνεύει αυτό που αναζητείς. Δεν πρέπει να λησμονούμε πως σε κάθε τόπο διασώζεται, αν μη τι άλλο, η ενέργεια των ανθρώπων που έδρασαν εκεί. Τα απόνερα της ανθρώπινης δραστηριότητας αφήνουν πάντα ένα βαθύ αυλάκι στη θάλασσα του χρόνου. Οι δρόμοι, τα σπίτια, ακόμη και ο αέρας που αναπνέει κανείς, όλα αυτά έχουν τη δική τους μνήμη. Αρκεί να διατρέξεις ξανά τις ίδιες λεωφόρους, τα ίδια σοκάκια, να ψηλαφήσεις τους ίδιους τοίχους, να ρουφήξεις λίγο από τον φορτισμένο αέρα που σε περιβάλλει, και τότε βρίσκεσαι στην καρδιά μιας εποχής που φαίνεται αλλά δεν είναι τόσο μακρινή».
- Ξεχωρίζετε κάποιον από τους χαρακτήρες στο πολυπρόσωπο μυθιστόρημά σας; Φαίνεται να κρατάτε αποστάσεις από όλους.
«Αντίθετα· είμαι από τους συγγραφείς που αγαπούν τους ήρωές τους, ή τουλάχιστον προσπαθούν πάντοτε να τους καταλάβουν. Τους παρέχω κάθε δυνατή αυτονομία, δεν τους καθιστώ απαραιτήτως όργανα των προσωπικών μου προθέσεων, γι' αυτό συχνά δίνω την εντύπωση πως κρατώ αποστάσεις. Στην πραγματικότητα νομίζω πως η παρέμβαση του δημιουργού στη μυθιστορηματική ροή πρέπει να γίνεται με μέτρο, διαφορετικά μπορεί να αποδειχθεί επιβλαβής. Το ίδιο επιβλαβής μπορεί να αποδειχθεί και η μεροληψία υπέρ κάποιων χαρακτήρων, η οποία, εκτός των άλλων, παραβιάζει τη συγγραφική δεοντολογία».
- Είναι η πρώτη φορά που μυθιστόρημά σας μπαίνει στα ευπώλητα; Πώς ερμηνεύετε την επιτυχία σας;
«Η ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού υπήρξε πράγματι συγκινητική, αν σκεφτεί κανείς πως το βιβλίο μου δεν γράφτηκε με τη συνταγή του ευπώλητου. Νομίζω όμως ότι η νεοελληνική λογοτεχνία παρουσιάζει σοβαρό μυθιστορηματικό έλλειμμα, γι' αυτό και κάθε φορά που εμφανίζεται ένα μυθιστόρημα με την κλασική έννοια του όρου εκτιμάται δεόντως από τον έλληνα αναγνώστη».

Friday, February 1, 2008

Ό Μάρκαρης στα ίχνη του...βιβλίου

Ελευθεροτυπία

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

«Σας έχω μία έκπληξη», ήταν η πρώτη φράση που είπε ο υπουργός Πολιτισμού, Μιχάλης Λιάπης, προτού αρχίσει η χθεσινή συνέντευξη Τύπου για την 1η Εκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου. Εκ δεξιών του καθόταν ο συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, μεταφραστής και σεναριογράφος Πέτρος Μάρκαρης. Είναι το νέο πρόσωπο που θα καθήσει στη θέση του προέδρου του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, μετά την παραίτηση του Δημήτρη Νόλλα.

«Είναι μεγάλη μου τιμή που θ' αναλάβει την προεδρία, με δεδομένη την πολιτική βούληση για την ανάπτυξη του βιβλίου», ήταν τα διαπιστευτήρια του Μιχάλη Λιάπη προς τον νέο πρόεδρο. Και ο Πέτρος Μάρκαρης ανταπέδωσε, λέγοντας: «Είναι μεγάλη η τιμή που μου έκανε και η εμπιστοσύνη που δείχνει στο πρόσωπό μου». Υποσχέθηκε ότι η προσπάθειά του θα είναι κοινή με όλους όσοι εμπλέκονται με τον χώρο του βιβλίου. Τουλάχιστον ως προς τις εξαγγελίες, η νέα χρονιά προβλέπεται συναρπαστική. Ο Μιχάλης Λιάπης ετοιμάζει νέα πολιτική βιβλίου, η οποία θα παραδοθεί το αργότερο σε δύο μήνες.
Πάντως, την Εκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου την αντιμετωπίζει ως «εθνική υπόθεση σε μια τηλεόπληκτη εποχή», και την υπόθεση του βιβλίου που απευθύνεται στις μικρές ηλικίες θα την εντάξει στο νέο σχέδιο νόμου: θα δοθεί προτεραιότητα στην ελληνική δημιουργία, γιατί τα δύο τρία από τα κυκλοφορούντα βιβλία για παιδιά και εφήβους είναι ξενόγλωσσα। Ενα άλλο μέτρο θα είναι η στήριξή της με μεταφράσεις। Είναι η πρώτη φορά, μετά το 1974, που γίνεται Εκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου। Με κεντρικό σύνθημα «Το διάβασμα είναι δικαίωμα κάθε παιδιού!» και τιμώμενη χώρα την Ολλανδία, θα εγκαινιαστεί την Παρασκευή στις 11.30 το πρωί στις εγκαταστάσεις της HELEXPO του Αμαρουσίου και θα διαρκέσει ώς και τη Δευτέρα 4 Φεβρουαρίου. Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη. Η Κατρίν Βελισσάρη περιέγραψε τον σκοπό της έκθεσης: «Σε τέσσερις μέρες θέλουμε να μεταδώσουμε τη χαρά της ανάγνωσης στα παιδιά και στους νέους, με στόχο πάντα την ποιότητα: να δημιουργήσουμε μια μαγική συνάντηση ανάμεσα στους συγγραφείς και τους αναγνώστες για να ανθήσει ένας καινούργιος, απέραντος κόσμος». Ο προϋπολογισμός, ύψους 600.000 ευρώ, εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα «Πολιτισμός 2004-2007». Στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους 3.300 τ.μ., που σχεδίασε ο Δ. Χαλκιόπουλος, θα φιλοξενηθούν: * Εκθεση παιδικών και εφηβικών βιβλίων. Τα βιβλία θα πωλούνται. * Εκθεση παλιών παιχνιδιών από τη συλλογή του ΕΛΙΑ. * Το περίπτερο της τιμώμενης χώρας Ολλανδίας. * Εκθεση εικονογράφων «Dutch Treats». Περιλαμβάνει 84 έργα 13 σύγχρονων Ολλανδών εικονογράφων. Ανάμεσά τους, οι Σάρα Μπράιμερ, Ρίντερτ Κρόμουτ, Ανεμαρί βαν Χάρινγκεν, Ντίτερ και Ινγκριντ Σούμπερτ, Μπάρμπελ Ντορβάιλερ κ.ά. * Προβολές ταινιών μικρού μήκους. Ταινίες από το πρόγραμμα Camera Zizanio.* Σχεδόν εβδομήντα εκδηλώσεις για παιδιά και εφήβους. * Προγράμματα για εκπαιδευτικούς και γονείς. Ημερίδα φιλαναγνωσίας με θέμα «Εγώ διαβάζω... εσύ;» και συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να οργανωθεί μια Λέσχη Ανάγνωσης. Η έκθεση θα λειτουργεί καθημερινά από τις 9 το πρωί έως τις 8 το βράδυ (τη Δευτέρα 4 Φεβρουαρίου ώς τις 4 το απόγευμα). Στη στάση Μετρό και ΗΣΑΠ «Δ. Πλακεντίας», το ΕΚΕΒΙ θα διαθέτει μικρό λεωφορείο που θα μεταφέρει τους επισκέπτες με τακτικά δρομολόγια. Περισσότερες πληροφορίες:
www.childrensbookfair.gr