Μαυρόπουλος-Αθηνάκης, Παράδοση Ανευ Ορων

Παρόλο που δεν συνηθίζω να αναρτώ κριτικές για βιβλία που δεν διάβασα εγώ ή η παρέα μου, ωστόσο το κείμενο του Δημήτρη Αθηνάκη για το βιβλίο του Λευτέρη Μαυρόπουλου «Το άλλο μισό μου πορτοκάλι» με ιντριγκάρισε να παραβιάσω τους εσωτερικούς κανονισμούς αυτού του μπλόγκ.
Επειδή όμως συμφωνώ με τις σεμνές επιλογές-κριτικές του μπλόγκερ Δημήτρη Αθηνάκη, τολμώ να πώ ότι το παρακάτω κείμενο με έπεισε πως το νέο πόνημα του Μαυρόπουλου αξίζει της αναδημοσίευσης άνευ όρων.
Απολαύστε το

Το Κατοικίδιο

το άλλο μισό μου πορτοκάλι - λευτέρης μαυρόπουλος

Του Δημήτρη Αθηνάκη


12 02 2008


Ο Λευτέρης Μαυρόπουλος, μετά από τρία μυθιστορήματα, επιστρέφει με το «Άλλο μισό μου πορτοκάλι» για να ταράξει τα νερά της συλλογικής μνήμης και να προσδώσει καινούρια οπτική στην αντίληψη του μίσους και της αγάπης, όχι βέβαια από τη γωνία των καθημερινών, τετριμμένων ή μη σχέσεων, αλλά από αυτήν της ιστορίας, του χρόνου και της εξέλιξης. Είναι μια συγγραφική προσπάθεια αναζήτησης του πώς το (πολιτικό, κοινωνικό) μίσος του σήμερα δεν είναι κομήτης ξαφνικά εμφανιζόμενος, αλλά κουβαλά πάνω του, πρώτα απ’ όλα την ίδια την αγάπη και, φυσικά, όλο το βαρύ παρελθόν του, όλα όσα το συναποτελούν και το έχουν μέχρι σήμερα διαμορφώσει.
Όχημα της αφήγησης αποτελεί ο κατατρεγμός των αγροτών και των εργατών από τη χούντα του Μεταξά μέχρι αυτήν των συνταγματαρχών. Με αναφορές στους αγώνες των καπνεργατών της Θεσσαλονίκης –άνοιξη του 1936-, στις σκληρές διώξεις του μεταξικού καθεστώτος, του παρακράτους των χρόνων που μεσολάβησαν μέχρι τη δικτατορία του ’67, καθώς και με την επαναφορά του φασιστικού καθεστώτος, ο Μαυρόπουλος σκιαγραφεί με μάτι διεισδυτικό την ελληνική ιστορία του μίσους, που πάντα φαίνεται να πηγάζει απ’ την αγάπη σε τούτο το μυθιστόρημα.
Ο Μιχάλης, πολύτεκνος πατέρας από ένα χωριό της Μακεδονίας, συμμετέχει στους αγώνες των καπνεργατών της Θεσσαλονίκης, προσπαθώντας να παράλληλα να ξεσηκώσει τους συγχωριανούς του προς αυτή την κατεύθυνση. Μέσα από μια σειρά διώξεων και εκδικήσεων, οδηγείται, γνωστή ιστορία, στη δολοφονία του απ’ το κράτος και τους βοηθούς του. Ο μεγάλος του γιος, ο Κυριάκος, αποφασίζει να αναλάβει δράση εναντίον των δολοφόνων του πατέρα του, στο όνομα του οποίου έχει τάξει τη ζωή του. Η κατάληξη, δυστυχώς, είναι η ίδια. Ο Μιχάλης, όμως, έχει ακόμα πολλούς εκδικητές αφήσει πίσω του. Εκδικητές που φτάνουν να ανασυστήσουν την τρομοκρατία, οποιασδήποτε μορφής, του σήμερα. Ή του πολύ πρόσφατου χθες…
Ο μικρότερος γιος του, αυτός που η μητέρα του ήθελε να «ρίξει» στη διάρκεια της εγκυμοσύνης εξαιτίας οικονομικών κυρίως λόγων, είναι αυτός που πήρε το όνομα και μαζί τη χάρη του πατέρα του. Φυγαδευμένος από τον παπά του χωριού, φτάνει στην Αθήνα μετά από κάποια χρόνια στην Άνδρο, και αναλαμβάνει δράση. Μια δράση που ξεκινά τον κύκλο του αίματος, αλλά δεν τελειώνει μ’ αυτόν, τον Μιχάλη. Μεσούσης της δικτατορίας, έρχονται οι επίλοιποι γιοι του Μιχάλη, του πατέρα, να συνεχίσουν την «ιστορία», κάτι που γίνεται αντιληπτό εξαίφνης απ’ τον αναγνώστη.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος έχει να κάνει, τεχνικά, με αυτό που αφήνουν οι «εκδικητές» ως υπογραφή των φόνων που διαπράττουν. Αρχικά, το μισό πορτοκάλι είναι αυτό που τα μέλη της οικογένειας έτρωγαν κάθε μέρα στο σπίτι τους, στο χωριό της Μακεδονίας. Ωστόσο, ο συγγραφέας το χρησιμοποιεί ως ένα στοιχεία συμβολικό για να αποδώσει αυτόν που λείπει απ’ την οικογένεια και δεν έφαγε το μισό πορτοκάλι που του αναλογούσε, αυτόν ή αυτούς που κάτι μένει πίσω να τους ενώσει και πάλι. Το πώς και το πού φαίνεται να μην έχει καμία σημασία.
Επίσης, πολλές περιγραφές από την πρόσφατη πολιτική ιστορία αλλά και τον τρόπο ζωής στην ελληνική επαρχία κυρίως, μπορεί να βρει κανείς διαβάζοντας το «Άλλο μισό μου πορτοκάλι». Με επιρροές απ’ τη ρεαλιστική παράδοση και την ηθογραφία, ο Λευτέρης Μαυρόπουλος, με μια γλώσσα δοσμένη πάντα με τρόπο που εκφράζει και περιγράφει απόλυτα αυτόν που τη φέρει μέσα στο κείμενο, ανασυνθέτει τα διάσπαρτα κομμάτια ενός τμήματος της Ιστορίας που πέρασε «το κατώφλι του τρόμου», όχι χωρίς απώλειες, όχι χωρίς τα λάθη και τις υπερβολές που, εξ ορισμού ωστόσο, κρύβει η ίδια η Ιστορία.
Η γραμμική, άλλοτε τριτοπρόσωπη και άλλοτε πρωτοπρόσωπη, αφήγηση είναι η λογοτεχνική τεχνική του συγγραφέα, ο οποίος τη χειρίζεται κατά τρόπο εν γένει αντισταθμιστικό προς την παρέκκλιση, κάποιες φορές, προς την απλοποίηση των κινήτρων που αποδίδει στις πράξεις των ηρώων του, ή προς τον αυστηρό περιορισμό της ουσίας των καταστάσεων «μόνο έτσι ή μόνο αλλιώς».
Φαίνεται, επιπλέον, να αποτελεί ο Μαυρόπουλος θιασώτη της μαρξικής ρήσης ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, τη δεύτερη φορά ως φάρσα, με τη φάρσα να αποτελεί την πεμπτουσία της ειρωνείας και συνάμα την αναπόφευκτη (παρ)ουσία των αιτίων και των αποτελεσμάτων.
Ο Μαυρόπουλος δεν θέλει, κατά τα φαινόμενα, να δικαιολογήσει την εκδίκηση, τον κύκλο του αίματος ή το ασίγαστο μίσος που τρέφει τις καρδιές και μαζί τις πράξεις αυτών που «έπαθαν». Θέλει, όμως, να τα εξηγήσει όλα αυτά. Θέλει να βρει την άκρη του νήματος και να μπει για λίγο στη θέση της ίδιας της Ιστορίας, της ρίζας των ενοχών των «οχημάτων» της. Παρουσιάζεται, με το «Άλλο μισό μου πορτοκάλι», ως ο συγγραφέας του μανιφέστου εναντίον του μίσους που εκπηγάζει απ’ την ιδιοτέλεια, απ’ τις, οικογενειακές ή άλλες, καταστροφές και απ’ την αυτοδικία που έχει έρεισμα στις προσωπικές διαφορές, θέλοντας να τα συνδέσει όλα αυτά με τη συλλογική συνείδηση, αλλά και – γιατί όχι;-, με το συλλογικό ασυνείδητο.
Αν η σύγχρονη (ελληνική) λογοτεχνία προσπαθεί να φωτίσει τα τμήματα εκείνα της Ιστορίας που έχουν άμεση συνάφεια με τις προσωπικές εμμονές, τις ψυχογραφικές αναπαραστάσεις ατόμων με τρόπο λες και υπάρχουν εκ παρθενογενέσεως, ο Λευτέρης Μαυρόπουλος παραδίδει ένα μυθιστόρημα που ξεπερνά τα όρια του προσωπικού, μετέρχεται το πλαίσιο του κοινωνικού και σπάει, τελικά, τα σύνορα του παρόντος, ως καθρέφτη του παρελθόντος, χωρίς να αφήσει τα σπασμένα κομμάτια να χαθούν, ως άλλη αστρόσκονη, στο σύμπαν της γενικότητας και της αοριστίας.
Άλλωστε, η επανασυγκόλληση δεν χρειάζεται μόνο στέρεα κόλλα, χρειάζεται και την ανάγκη να ξαναδείς μέσα από καθρέφτες• να μη φοβηθείς να κοιτάξεις πίσω…